Kurşuna dizilerek öldürülen bir şair, hiç savaş görmeden savaş romanı yazan bir yazar

TARİHTE BUGÜN

 

5 Haziran 1851: Amerikalı yazar Harriet Beecher Stowe'un kölelik karşıtı romanı Tom Amca'nın Kulübesi (Life Among the Lowly) bir gazetede tefrika edilmeye başlandı.

 

5 Haziran 1941: Ankara'da I. Coğrafya Kongresi toplandı.

 

5 Haziran 1996: Milliyet Abdi İpekçi Dostluk ve Barış Ödülü, Yunanistan eski Başbakanı Konstantin Miçotakis'e verildi.

 

5 Haziran 2005: Adana Altın Koza Festivali sekiz yıl aradan sonra yapıldı. En İyi Film: Anlat İstanbul, En İyi Yönetmen: Uğur Yücel, En İyi Kadın Oyuncu: Nurgül Yeşilçay (Eğreti Gelin), En İyi Erkek Oyuncu: Kenan İmirzalioğlu, Olgun Şimşek (Yazı Tura)

 

 

5 HAZİRAN'DA DOĞANLAR

 

FEDERICO GARCIA LORCA

 

Federico García Lorca, İspanyol şair ve oyun yazarı, aynı zamanda ressam, piyanist ve bestecidir. 27 kuşağının sembol üyelerinden birisidir.

 

İspanya İç Savaşı'nın başlangıcında 38 yaşındayken milliyetçiler tarafından öldürülmüştür. Ailesi Granada'ya taşınınca orada bir Cizvit okuluna girdi. Sonra da babasının isteği üzerine Granada Üniversitesi'nde hukuk okudu, ama çok geçmeden edebiyat, resim ve müzikle uğraşmak üzere hukuku bıraktı. Usta bir besteci ve yetkin bir yorumcu olan Lorca, arkadaşları arasında 'müzikçi' olarak tanınıyordu.

 

1918'de Kastilya gezisinden esinlenerek yazdığı İzlenimler ve Manzaralar'ı yayımlaması herkesi şaşırttı. Bu düzyazı yapıt Lorca'nın yakında 'yazar' olarak da tanınabileceğini gösteriyordu. Bir yandan deneysel şiirler yazan Lorca, bir yandan da "Kelebeğin Nazarı Değdi" adlı ilk oyunu özerinde çalışıyordu.

 

Şiirleri sonradan 1921 Şiirler Kitabı, 1936 İlk Şarkılar ve 1927 Şarkılar adlarıyla yayımlandı. 1920'de Madrid'deki Eslava Tiyatrosu'nda sahneye konan oyunu ise ilk geceden sonra gösterimden kaldırıldı.

 

Lorca bu arada bir yandan da oyun yazıyordu. Bu alandaki ilk başarısını 1927'de Barselona'da Salvador Dali'nin dekorlarıyla sahnelenen Mariana Pineda'nın şiirsel ve romantik manzum oyunuyla elde etti. Desenleri de ilk kez aynı yıl, aynı kentte sergilendi.

 

İspanya'da cumhuriyet kurulduktan sonra Lorca kendini tümüyle tiyatroya verebildi. Bu dönemde La Barraca adlı bir öğrenci topluluğu Milli Eğitim Bakanlığı'nın parasal desteğiyle 1932'den 1935'e değin klasik tiyatro başyapıtlarını, eğitimsiz işçi ve köylülere tanıttı. Topluluğun kurucusu, yönlendiricisi, yöneticisi ve müzikçisi olan Lorca, Lope de Vega, Calderon de la Barca ve Cervantes'ten oyunlar sahneye koyarak tiyatroda büyük deneyim kazandı.

 

Lorca'nın halk oyunları üçlemesinin ilk oyunu olarak 1933'te sahnelenen Kanlı Düğün bu çalışmaların sonucunda ortaya çıktı. 1934'te Lorca boğa güreşçisi bir arkadaşının yaralanıp ölmesi üzerine 1935 "Ignacio Sânchez Mejias'a Ağıt" şiirini yazdı. Aynı yıl Lorca'nın halk oyunları üçlemesinin ikincisi ve Kanlı Düğün ile birlikte 20. yüzyılın az sayıdaki başarılı şiirsel trajedilerinden biri olan Yerma sahnelendi. 1936'da bir akşam, arkadaşlarının evinde üçlemenin son oyunu olan Bernarda Alba'nın Evi'ni okudu.

 

İç Savaş başlayınca Lorca temmuzda Madrid'den ayrılarak Granada'ya gitti. Ne var ki yapıtlarından hiç eksik olmayan şiddet, acı ve ölüm onun da kaderinde vardı. Granada'da bir gece, milliyetçiler tarafından yargılanmadan kurşuna dizildi.

 

Konuları nerede geçerse geçsin, Lorca'nın yapıtlarındaki temalar evrenseldir: Aşk ve şehvet, ölüm, analık, yoksul ve zavallı insanlara duyulan kardeşçe acıma ve hepsinden önemlisi, ilkel tutkularla örf ve âdetler çatıştığında ortaya çıkan acımasızlık ve şiddet.

 

Şiirindeki temel tutku ise, çoğunlukla somut, tensel, yakıcı, insanın içini titreten, bazen gerçeküstü bir yapıya sahip imge ve simgelerle dile getirilir.

 

Garcia Lorca 20. yüzyılın en büyük şairlerinden biridir.

 

Doğum tarihi: 5 Haziran 1898, Fuente Vaqueros, İspanya...

 

Ölüm tarihi ve yeri: 18 Ağustos 1936, Granada, İspanya...

 

 

BUGÜN ÖLENLER

 

STEPHEN CRANE

 

Stephen Crane; Amerikalı şair, yazar ve kısa hikâyeci... 24 yaşında hiç savaş görmeden sadece eski askerlerin anılarına dayanarak dünya edebiyatının en gerçekçi savaş romanlarından birini yazdı ve 1900'de genç yaşta tüberkülozdan öldü.

 

Crane, 4 yaşında yazmaya başlamış ve 16 yaşında ilk makaleleri ve denemeleri yayımlanmıştır. Üniversiteye fazla ilgi göstermemiş ve 1891'de eğitimini yarım bırakarak muhabirlik ve yazarlık yapmaya başlamıştır. İlk romanı 1893 yılında yayınlanan Sokak Kızı Maggie'dir.

 

Öncelikle gazeteci olmakla beraber, kurgu, denemeler, şiir ve oyunlar da yazmış olan Crane, hayatı en doğal haliyle kenar mahallelerde ve savaş meydanlarında görmüştür. Kısa öyküleri, özellikle "Açık Gemi", "Mavi Otel" ve "Sarı Gök Yüzüne Gelin Geliyor" ile bu edebi biçimi örneklendirmiştir.

 

Kanlı Madalya başlıklı unutulmaz İç Savaş romanı 1895'te basılmış ve büyük coşkuyla karşılanmıştır. Ancak, sağlığını ihmal ettiği için henüz 29 yaşındayken bu ilginin tadını çıkarmaya zaman bulamadan ölmüştür.

 

20'nci yüzyılın ilk yirmi yılında hemen hemen unutulmuş, ancak 1923'te Thomas Beer'in yazdığı övgü dolu biyografi sayesinde yeniden hatırlanmıştır.

 

Doğum tarihi: 1 Kasım 1871, Newark, New Jersey, ABD...

 

Ölüm tarihi ve yeri: 5 Haziran 1900, Badenweiler, Almanya...

 

 

O. HENRY

 

O. Henry, Amerikalı yazar William Sydney Porter'ın takma adıdır. Yazar, özellikle yazdığı öykülerin şaşırtıcı sonları ile ünlüdür.

 

Yazar, Kuzey Karolina'da Greensboro şehrinde doğdu. Küçük yaşta öğrenimini yarım bırakarak hayatını çıraklıkla, çobanlıkla kazanmaya başladı. O. Henry, en sonunda, bir bankada çalışırken yazı hayatına atıldı.

 

1894'te Yuvarlanan Taş adında bir mizah dergisi çıkardı, sonra gazeteciliğe başladı; fıkralar yazıyor, karikatürler çiziyordu.

 

1898'de, çalıştığı bankadaki bir yolsuzluktan dolayı suçlu görüldü, üç yıl hapse mahkûm edildi. Bu sırada karısı da ölmüş, kızı tek başına kalmıştı. Sidney Porter kızının geçimini sağlamak için hapishanede hikâyeler yazıyor, bunlar 'O. Henry' adı ile yayınlanıyordu.

 

Üç yıl sonra hapisten çıktığı gün O. Henry adında ünlü bir yazar olmuştu. Bununla birlikte, hayatının son yılları hastalık, yoksulluk, içki düşkünlüğü içinde geçmiştir.

 

Türkçeye çevrilen bazı kitapları: Anadan Doğma Diktatör, Bir Aşk Hezimeti, Dünya Vatandaşı, Hikâyeler, Kızıl Şefin Fidyesi, O Henry, O. Henry Hikâyeler, Reis Kara Kartal, Son Yaprak.

 

Doğum tarihi: 11 Eylül 1862, Greensboro, Kuzey Karolina, ABD...

 

Ölüm tarihi ve yeri: 5 Haziran 1910, New York, New York, ABD...

 

 

GEORGES FEYDEAU

 

Georges Feydeau, Fransız oyun yazarı. Moliere'den sonra Fransa'da yetişmiş en büyük komedi yazarlarından biri sayılır. Roman yazarı Ernest Feydeau'nun oğludur.

 

Fransız tiyatrosuna Labiche'le yerleşen fars geleneğini sürdüren Feydeau, özellikle hızlı oyun temposuna dayanan, karıkoca, hizmetçiler, yaşlılar vb. kişiler arasındaki ilişkileri konu alan kırk kadar oyun yazdı.

 

Paris'teki Comédie-Française başta olmak üzere birçok ülkede sık sık sahneye konulan bu farslar, 1900'lü yıllardan başlayarak Türkiye'de de ilgi gördü; çoğu kez uyarlanarak oynandı: Kafdağı Mebusu, Kaynananın Kara Haberi, Evdeki Papaz (1930), Sevgilime Göz Kulak Ol (1962), Baba Hindi (1963) vb.

 

Diğer bazı eserleri: Kadınlar Terzihanesi, 1887, Liseli Kız 1887, Ayak Bağı 1894, Maksimdeki Kadın, Bit Yeniği 1907, Çırılçıplak Dolaşmasana! 1912.

 

Doğum tarihi: 8 Aralık 1862, Paris, Fransa...

 

Ölüm tarihi ve yeri: 5 Haziran 1921, Rueil-Malmaison, Fransa...

 

 

HUŞANG GOLŞİRİ

 

Huşang Golşiri; İranlı yazar. İlk gençlik yılları Abadan'da geçti. 1955-1974 yılları arasında İsfahan'da ve çevre köylerinde öğretmenlik yaptı. Daha sonra Tahran'a yerleşti.

 

İlk yazıları (şiirler ve folklor üzerine) Yeni İleti dergisinde yayımlandı. Bu dergi yoluyla Sovyet yanlısı Tudeh Partisi ile tanıştı ve 1962 yılında birkaç ay cezaevinde kaldı.

 

İlk öyküleri 1968'de Her Zamanki Gibi adıyla yayımlandı. Aynı yıl Şehzade İhticab'ı yayımladı. Golşiri, 1973 yılının birkaç ayını bu romanı yüzünden cezaevinde geçirdi ve Milli Eğitim'deki işini kaybetti.

 

1972'de yazdığı Kristin ve Kid yeni roman alanında bir denemedir. Benim Küçük Mescidim adlı öykü kitabı 1976'da, Çobanın Kaybolan Kuzusu adlı romanı da 1978'de yayımlandı. Golşiri bundan sonra Selaman ve Absal adlı oyunu yazdı, oyun daha sonra sahnelendi.

 

Golşiri, 1978'de İran Yazarlar Derneği'nin etkin üyelerinden biriydi. 1979'un birkaç ayını Uluslararası Yazarlık Projesi davetlisi olarak ABD'de geçirdi.

 

1980'de İran'a döndü, yeniden Milli Eğitim'deki görevinin başına geçti ve çevirmen Farzane Taheri ile evlendi. Bu yıllarda Yazarlar Derneği'nde etkin biçimde çalıştı, yazarlık kursları yoluyla yeni kuşak öykücülerin yetişmesine katkıda bulundu, birçok edebi eleştiri kaleme aldı ve şu yapıtlarını yayımladı: Beşinci Masum 1980, Cüppe Evi 1983, Balıkçı ile Devin Öyküsü 1984, On iki Çehre 1990 adlı senaryo ve Kapılı Aynalar 1992 adlı roman.

 

Şehzade İhticab İran'da günümüze kadar on bir baskı yaptı. On birinci baskıya uzun yıllardan sonra 2001 yılında izin verildi. Şehzade İhticab filmiyse aynı yıl Xane-ye Sinema'da (Sinema Evi) bir kez gösterildi.

 

İran çağdaş edebiyatının en başarılı temsilcilerinden olan Huşeng Golşiri, 5 Haziran 2000 yılında altmış üç yaşında öldü.

 

Doğum tarihi: 1937, İsfahan, İran...

 

Ölüm tarihi ve yeri: 5 Haziran 2000, İran...

 

Özgün Onat