Sisler Bulvarı'ndan Bir Dinazorun Anıları'na...

BUGÜN DOĞANLAR

ATTİLÂ İLHAN

Attilâ İlhan; Türk şair, romancı, düşünür, deneme yazarı, gazeteci, senarist ve eleştirmen... Aydın çalışmalarıyla Türk edebiyat ve düşünce dünyasına önemli katkıları olmuştur. Tiyatro ve sinema sanatçısı Çolpan İlhan'ın ağabeyidir.

İzmir'de Karşıyaka Cumhuriyet İlkokulu ve Karşıyaka Ortaokulu'nu bitirdi. Atatürk Lisesi'ndeki öğrenciliği sırasında Türk Ceza Kanunu'nun 141. maddesine aykırı davrandığı gerekçesiyle tutuklandı ve okuldan uzaklaştırıldı. Danıştay kararıyla eğitimi sürdürme hakkını kazandı. İstanbul'da Işık Lisesi'nden mezun oldu.

İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ndeki yüksek öğrenimini yarıda bıraktı. 6 yıl aralıklarla Paris'te yaşadı. Türkiye'ye döndü.

Çeşitli gazete ve dergilerde çalıştı. Demokrat İzmir gazetesi Genel Yayın Müdürlüğü ve Başyazarlığı'nı üstlendi. Ankara'da Bilgi Yayınevi Danışmanlığı'nı yaptı. Senaryolarında "Ali Kaptanoğlu" takma adını kullandı. Yeni Ortam, Dünya, Milliyet, Söz gazetelerinde köşeyazıları yazdı. Yelken ve Sanat Olayı dergilerini yönetti.

İlk şiiri olan "Balıkçı Türküsü" 1941'de Yeni Edebiyat Dergisi'nde yayımlandı. "Nevin Yıldız" takma adıyla İstanbul, "Beteroğlu" takma adıyla Yücel dergilerinde şiirleri çıktı. 1946 CHP şiir yarışmasında "Cebbaroğlu Mehemmed" şiiriyle birincilik ödülü kazandı. Bu başarıdan sonra hızla tanınıp sevildi.

Genç, Yeni Nesil, Varlık, Aile, Yirminci Asır, Seçilmiş Hikâyeler, Kaynak, Ufuklar, Mavi, Yeditepe, Dost, Yelken, Ataç, Yön, Milliyet Sanat, Sanat Olayı gibi dergilerde şiirleri, deneme ve eleştirileri yayımlandı. Türk edebiyatının önemli isimleri arasına girdi. Garip Akımı ve İkinci Yeni şiirine karşı çıktı. Mavi ya da Maviciler adıyla tanınan toplumcu gerçekçi şiir akımını başlattı. Şiire yeni bir ses düzeni, taşkın, coşkulu bir anlatım ve kendisine özgü bir duyarlılık getirdi.

Sisler Bulvarı, Yağmur Kaçağı, Ben Sana Mecburum şiir kitaplarındaki şiirleriyle genç şair kuşağını etkiledi. Yasak Sevişmek, Elde Var Hüzün kitaplarındaki şiirlerinde divan şiiri ve şarkılardan da yararlandı. İlk iki romanı Sokaktaki Adam ve Zenciler Birbirine Benzemez'den sonraki romanlarında tarihsel konulara ağırlık vermeye başladı. Bu tür romanlarında öz Türkçe akımına karşı çıktı.

Ödülleri: 1946 CHP Şiir Yarışması Birinciliği, 1974 Türk Dil Kurumu Şiir Ödülü: Tutuklunun Günlüğü, 1975 Yunus Nadi Roman Armağanı: Sırtlan Payı.

Eserleri: Şiir: Duvar (1948), Sisler Bulvarı (1954), Yağmur Kaçağı (1955), Ben Sana Mecburum (1960), Bela Çiçeği (1962), Yasak Sevişmek (1968), Tutkunun Günlüğü (1973), Böyle Bir Sevmek (1977), Elde Var Hüzün (1982), Korkunun Krallığı (1987), Ayrılık Sevdaya Dahil (1993), Kimi Sevsem Sensin (2002).

Roman: Sokaktaki Adam (1953), Zenciler Birbirine Benzemez (1957), Kurtlar Sofrası (1963/64), Bıçağın Ucu (1973), Sırtlan Payı (1974), Yaraya Tuz Basmak (1978), Fena Halde Leman (1980), Dersaadet'te Sabah Ezanları (1981), Haco Hanım Vay (1984), O Karanlıkta Biz (1988), Allahın Süngüleri-Reis Paşa (2002), Gâzi Paşa (2005), O Sarışın Kurt (2007).

Öykü: Yengecin Kıskacı (1999).

Deneme-Anı: Abbas Yolcu (1957), Yanlış Kadınlar Yanlış Erkekler (1985).

Cumhuriyet Söyleşileri: Bir Sap Kırmızı Karanfil (1988), Ufkun Arkasını Görebilmek (1999), Sultan Galiyef (2000), Dönek Bereketi (2002), Yıldız, Hilâl ve Kalpak (2004).

Bunlar dışında, çevirileri, 6 adet film senaryosu, 1 televizyon filmi senaryosu, 5 adet televizyon dizisi senaryosu vardır.

Doğum tarihi: 15 Haziran 1925, Menemen... Ölüm tarihi ve yeri: 11 Ekim 2005, İstanbul.

FAKİR BAYKURT

Fakir Baykurt; Türk yazar ve sendikacı... 1955'te Ankara Gazi Eğitim Enstitüsü'nden mezun oldu. Sivas, Hafik ve Şavşat'ta öğretmenlik, ilköğretim müfettişliği yaptı.

İlk romanı Yılanların Öcü'nün yayımlanmasından sonra bakanlık emrine alındı. 1962'de ABD Indiana Üniversitesi'nde ders araçları konusunda eğitim gördü.

Yurda dönüşünden sonra Türkiye Öğretmenler Sendikası'nın (TÖS) kuruluşunda görev aldı ve Türkiye Öğretmen Dernekleri Milli Federasyonu (TÖMFED) Genel Başkanı oldu.

İlk öğretmenler boykotu nedeniyle 1969'da açığa alındı. 1971'de istifa etti. 12 Mart döneminde 1971'de sıkıyönetimce tutuklandı. Askeri mahkeme önünde uzun süre yargılanıp beraat etti.

Salıverildikten sonra Almanya'ya gitti. Uzun süre Duisburg kentinde yaşadı. 11 Ekim 1999'da burada yaşamını yitirdi.

Yazmaya şiirle başladı. Orhan Veli çizgisinde ama köy hayatı içerikli şiirler yazdı. 1950'den sonra öykü ve romana yöneldi. İlk öykü kitabı Çilli'den başlayarak öykülerinde kesitleri değil, geniş açılımları, bir anın olayını değil geniş dönemlerin olaylarını işledi.

Romanlarında Türkiye'deki köylü yaşamını halkçı ve devrimci bir bakış açısıyla ele aldı. Köylünün bilinci ve bilinçaltındaki istekleri, tepkileri, çelişkileri yansıttı.

1950-1970 döneminde etkili olan "köy edebiyatı hareketi"nin önde gelen temsilcisi oldu.

Fakir Baykurt'un en meşhur eseri Yılanların Öcü'dür. Sinemaya da aktarılan bu eser, daha sonra yazarın kaleme aldığı Irazca'nın Dirliği, Kara Ahmet Destanı adlı romanlarla önemli bir üçleme oluşturmuştur: Irazca Üçlemesi.

Aldığı ödüller: 1958 Yunus Nadi Roman Ödülü (Yılanların Öcü), 1970 TRT Sanat Ödülleri (Tırpan), 1970 TRT Sanat Ödülleri (Sınırdaki Ölü), 1971 Türk Dil Kurumu Roman Ödülü (Tırpan),1974 Sait Faik Hikâye Armağanı (Can Parası), 1978 Orhan Kemal Roman Armağanı (Kara Ahmet Destanı),1979 Tiyatro 79 Dergisi tarafından Yılın Oyunu Ödülü (Sakarca), 1980 Avni Dilligil Tiyatro Ödülü (Tırpan), 1984 Berlin Senatosu Çocuk Yazını Ödülü (Barış Çöreği), 1985 Alman Endüstri Birliği (BDI) Yazın Ödülü (Gece Vardiyası), 1998 Sedat Simavi Roman Ödülü (Yarım Ekmek), 1998 Yaşam Radyo Ustalara Saygı Onur Ödülü, 1999 Pir Sultan Abdal Derneği Ödülü.

Eserleri: Romanları: Yılanların Öcü (1954), Irazca'nın Dirliği (1961), Onuncu Köy (1961), Amerikan Sargısı (1967), Tırpan (1970), Köygöçüren (1973), Keklik (1975), Kara Ahmet Destanı (1977), Yayla (1977), Yüksek Fırınlar (1983), Koca Ren (1986), Yarım Ekmek (1997), Kaplumbağalar (1980).

Öyküleri: Çilli (1955),Efendilik Savaşı (1959), Karın Ağrısı (1961), Cüce Muhammet (1964), Anadolu Garajı (1970), On Binlerce Kağnı (1971), Can Parası (1973), İçerdeki Oğul (1974), Sınırdaki Ölü (1975), Gece Vardiyası (1982), Barış Çöreği (1982), Duirsbug Treni (1986), Bizim İnce Kızlar (1992), Dikenli Tel (1998). Toplum ve Eğitim.

Yazıları: Efkâr Tepesi (1960), Şamaroğlanları (1976), Kerem ile Aslı (1974), Kale Kale (1978), Kaplumbağalar (1980).

Çocuk Kitapları: Topal Arkadaş, Yandım Ali, Sakarca, Sarı Köpek, Dünya Güzeli (1985), Saka Kuşları (1985).

Şiir: Bir Uzun Yol, Dostluğa Akan Şiirler.

Doğum tarihi: 15 Haziran 1929, Yeşilova... Ölüm tarihi ve yeri: 11 Ekim 1999, Essen, Almanya.

BUGÜN ÖLENLER

PEYAMİ SAFA

Peyami Safa; Türk yazar ve gazeteci... Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Matmazel Noraliya'nın Koltuğu ve Yalnızız gibi psikolojik türdeki eserleriyle Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında ön plana çıktı.

Yoksulluk ve 9 yaşında yakalandığı kemik veremi nedeniyle düzenli bir eğitim almadı. Bir yandan çalışırken, bir yandan da kendi kendini yetiştirdi.

13 yaşında hayata atıldı. Posta Telgraf Nezareti'nde memur olarak çalıştı. 1914-1918 arasında öğretmenlik, 1918-1916 arasında gazetecilik yaptı. Hayatını yazıları ile kazandı.

Babası gibi şair olan amcaları Ahmed Vefa ve Ali Kâmi'nin yönlendirmesiyle edebiyata başladı. Kardeşi İlhami ile çıkardığı Yirminci Asır adlı akşam gazetesinde "Asrın hikâyeleri" başlığıyla yazdığı magazin hikâyeleriyle dikkat çekti.

Para kaygısıyla yazdığı sıradan yazılarda annesi Server Bedia'nın adından esinlenerek yarattığı "Server Bedii" takma adını kullandı. Bu isimle kaleme aldığı Cingöz Recai isimli polisiye dizi romanları büyük ilgi gördü.

Kültür Haftası (21 sayı, 15 Ocak - 3 Haziran 1936) ve Türk Düşüncesi (63 sayı, 1953-1960) adlarında iki dergi çıkardı. Tasvîr-i Efkâr, Cumhuriyet, Milliyet, Tercüman, Son Havadis gazetelerinde yazdı.

Çok sevdiği oğlu Merve'yi askerlik hizmeti yaparken kaybedince derinden sarsıldı. Bu olaydan birkaç ay sonra İstanbul'da beyin kanaması sonucu yaşamını yitirdi. Edirnekapı'da toprağa verildi.

Sanat, edebiyat, felsefe, psikoloji, sosyoloji gibi değişik alanlarda yazdığı yazılarla çok yönlü bir yazar oldu. Kırk üç yıl hiç durmadan yazdı. İlk döneminde değişik ilgi alanları içinde sol eğilimli siyasal akımlara ilgi gösterdi. 1930'da basılan ve genç bir hastanın psikolojisini yansıtan otobiyografik romanı Dokuzuncu Hariciye Koğuşu'nun ilk baskısını Nâzım Hikmet'e ithaf etmişti. Ama 2'nci Dünya Savaşı'ndan sonra Nazileri savundu. Ölümünden bir süre önce metapsişik konulara yöneldi.

Edebiyat ve siyaset tartışmalarının hep içinde bulundu. Nâzım Hikmet, Nurullah Ataç, Zekeriya Sertel, Muhsin Ertuğrul ve Aziz Nesin'le polemiklere girdi. Ayrıca ders kitapları da yazdı.

Eserleri: Roman: Gençliğimiz (1922), Şimşek (1923), Sözde Kızlar (1923), Mahşer (1924), Bir Akşamdı (1924), Süngülerin Gölgesinde (1924), Bir Genç Kız Kalbinin Cürmü (1925), Canan (1925), Dokuzuncu Hariciye Koğuşu (1930), Fatih-Harbiye (1931), Atilla (1931), Bir Tereddüdün Romanı (1933), Matmazel Noralya'nın Koltuğu (1949), Yalnızız (1951), Biz İnsanlar (1959).

Öykü: Hikâyeler (Halil Açıkgöz derledi, 1980).

Oyun: Gün Doğuyor (1932).

İnceleme-Deneme: Türk İnkılâbına Bakışlar (1938), Büyük Avrupa Anketi (1938), Felsefi Buhran (1939), Millet ve İnsan (1943), Mahutlar (1959), Mistisizm (1961), Nasyonalizm (1961), Sosyalizm (1961), Doğu-Batı Sentezi (1963), Sanat- Edebiyat-Tenkid (1970), Osmanlıca-Türkçe-Uydurmaca (1970), Sosyalizm-Marksizim-Komünizm (1971), Din-İnkılâp-İrtica (1971), Kadın-Aşk-Aile (1973), Yazarlar-Sanatçılar-Meşhurlar (1976), Eğitim-Gençlik-Üniversite (1976), 20. Asır-Avrupa ve Biz (1976).

Ders Kitapları: Cumhuriyet Mekteplerine Millet Alfabesi (1929), Cumhuriyet Mekteplerine Alfabe (1929), Cumhuriyet Mekteplerine Kıraat (Dört cilt, 1929), Yeni Talebe Mektupları (1930), Büyük Mektup Numuneleri (1932), Türk Grameri (1941), Dil Bilgisi (1942), Fransız Grameri (1942), Türkçe İzahlı Fransız Grameri (1948).

Doğum tarihi: 2 Nisan 1899, İstanbul... Ölüm tarihi ve yeri: 15 Haziran 1961, İstanbul.

İZZET MELİH DEVRİM

İzzet Melih Devrim; Türk şair, romancı ve oyun yazarı... Babası Girit-Kandiye'den mutasarrıf Mustafa Esat Bey'dir.

Galatasaray Lisesi'nden 1906 yılında mezun oldu. Paris'te hukuk eğitimini tamamladı. Fecri Ati roman ve hikâyeciliğinde bilinmesi gereken isimlerden biridir.

İzzet Melih, edebiyat dünyasına ilk adımını 1898'de Çocuklara Mahsus Gazete'de yayımlanan mensur şiirlerle atmıştır. Fecr-i Ati topluluğuna katıldıktan sonra hikâye, roman, tiyatro ve mensur şiir türlerinde eserler vermiştir. 1957 yılında Paris Yazarlar Birliği Daimi Üyeliği'ne seçilmiştir.

Eserleri: Tiyatro: Leyla: Fransızca bir tiyatro eseridir ve Beyoğlu Tiyatrosu'nda sahnelenmiştir.

Roman: Tezat, Sermet: Bu eseri daha sonra ayrıca Fransızcaya çevirmiştir. Bu eserin ön sözünü Piyer Loti yazmıştır.

Mensur şiir: Hüzün ve Tebessüm.

Hikâye ve Gezi: Her Güzelliğe Âşık: Hikâye ve gezi notlarından oluşmaktadır.

Doğum tarihi: 6 Haziran 1887, Osmanlı İmparatorluğu... Ölüm tarihi ve yeri: 15 Haziran 1966, İstanbul.

TAHİR KUTSİ MAKAL

Tahir Kutsi Makal; Türk şair, yazar... Acıpayam Ortaokulu'nda ve Denizli Lisesi'nde okudu.

İstanbul'da gazetecilik öğrenimi yaptı. Denizli, Tan, Yeni Gazete, Dünya, Vatan, Ekspres, Tasvir, Son Havadis, Hergün, Ortadoğu, Güneş, Sabah gazetelerinde muhabir, haberler müdürü, yazar, sekreter, yazı işleri müdürü ve genel yayın müdürü olarak çalıştı. Petek, Yelken, Maya, İnaç, Tarla dergilerini yönetti. Gazetecilik yıllarında çok kere ödül aldı.

1962-1963'te "İçgöç" dizi röportajıyla Yılın Gazetecisi seçildi ve ödül olarak Avrupa'ya gönderildi. Röportaj, öykü, şiir, araştırma dallarında eserler verdi. Kamyon romanıyla Peyami Safa Roman Ödülü'nü, Karadon kitabıyla Kültür ve Turizm Bakanlığı öykü ödülünü kazandı. İnönü Üniversitesi Senatosu'nca kendisine 'Fahri Doktor' unvanı verildi.

15 Haziran 1999 tarihinde 62 yaşında İstanbul'da vefat etti.

Başlıca Eserleri: Fakir İşi (Şiirler-1957), İçgöç (Röportajlar: 1964, 1966, 1973), Acı Yol (Röportajlar: 1964), Köylü Gözüyle Avrupa (Gezi: 1965,1976), Anadolu'da Türk Mührü (1971, 1976), Meydan Dayağı (Roman: 1977), Delitay (Öyküler: 1982), Kamyon (Roman 1979, 1984), Al Kırbayı Eline (Günlük Gazete Fıkraları: 1978), Benim Benim O Benim (Aktüel İnceleme:  1987), Karadon (Öyküler: 1987), Babanız Yine Âşık Çocuklar (Şiirler: 1987), Öpkü (Şiirler: 1997).

Tahir Kutsi Makal, halk edebiyatı ile de ilgilenmiştir. Konferanslar vermiş, bilimsel folklor kongrelerinde bildiriler sunmuştur. Bu konuda yayımlanan araştırma-derleme çalışmalarından kitap olarak yayımlananlar şunlardır: Âşık Veysel, Zaralı Âşık Âdem, Karacaoğlan, Dadaloğlu, Türk Halk Şiiri (antoloji), Âşıklar Şöleni (Çağdaş Ozanlar Antolojisi), Sahte Ozanlar, Köroğlu, Âşık Hasan Dede, Halkbilim ve Edebiyat, Geçmişten Geleceğe.

Doğum tarihi: 9 Şubat 1937, Acıpayam... Ölüm tarihi ve yeri: 15 Haziran 1999, İstanbul.

MİNA URGAN

Mina Urgan; Türk İngiliz edebiyatı profesörü, yazar, filolog ve çevirmen... İngiliz edebiyatının en önemli eserlerini Türk edebiyatına kazandırdı. Mina Urgan Irgat imzasını da bir dönem kullandı.

Arnavutköy Amerikan Kız Koleji ve İÜ Edebiyat Fakültesi Fransız Filolojisi'ni bitirdi, burada doktora yaptı. "Elizabeth Devri Tiyatrosunda Soytanlar" çalışmasıyla doçent (1949) ve profesör (1960) oldu. Aynı yıl Türkiye İşçi Partisi'ne girdi.

1977'den emekli olana kadar İngiliz edebiyatı profesörü olarak öğretim üyeliğini sürdürdü.

Balzac'ın Otuz Yaşındaki Kadın kitabından William Golding'in Sineklerin Tanrısı kitabına varıncaya kadar pek çok edebiyat eserini Türkçeye kazandırdı. Ortak çeviriler de yaptı.

Herman Melville'in Moby Dick: Beyaz Balina'yı Sabahattin Eyuboğlu'yla, Thomas More'un Utopia'sını Vedat Günyol-Sabahattin Eyüboğlu'yla birlikte çevirdi. Shakespeare'in birçok yapıtını yalnız çevirdi.

Ayrıca, Henry Fielding, Aldous Huxley, Graham Greene, John Galsworthy ve Virginia Woolf bize kazandırdığı yazarlardan oldu. Ayrıca İngiliz Edebiyat Tarihi'ni yazarken bir yandan da Shakespeare, Lawrence, Thomas More ve Virginia Woolf için incelemeler yaptı.

Mina Urgan'ı bir yazar olarak çok geniş okur kitleleriyle tanıştıran kitabı, Bir Dinozorun Anıları oldu. Kitap uzun süre en çok satan kitaplar listesinde yer aldı. Mina Urgan 1993 Altın Kitap Ödülü'nü, Virginia Woolf'la 1995 Sedat Simavi Vakfı Onur Ödülü'nü ve 1996 Edebiyatçılar Demeği Onur Ödülü'nü aldı.

Eserleri: İnceleme: Elizabeth Devri Tiyatrosunda Soytarılar (1949), Shakespeare (2 cilt; 1960, 1970), Macheth: Bir inceleme (1965), Edebiyatta Ütopya Kavramı ve Thomas More (1984), Shakespeare ve Hamlet (1984), İngiliz Edebiyatı Tarihi (5 cilt, 1986-1993), Wirginia Woolf (1995), D.H. Lawrence (1997).

Anı: Bir Dinozorun Anıları (1998).

Gezi: Bir Dinozorun Gezileri (1999).

Doğum tarihi: 1 Mayıs 1915, İstanbul, Türkiye... Ölüm tarihi ve yeri: 15 Haziran 2000, İstanbul, Türkiye.

PERİDE CELAL

Peride Celal Yönsel; Türk yazar... Yazın hayatının ilk on beş yıllık döneminde popüler aşk romanları kaleme almış; 1950’lerde yazarlığında bir dönüşüm geçirerek daha gerçekçi, bireyin içsel sorunlarının derinlemesine irdeleyen romanlar yazmıştır.

İstanbul'da Saint Pulchérie Fransız okulunda okudu. 1944'te İsviçre'ye gitti, Bern'de Basın Ateşeliği'nde sekreter olarak çalıştı. Yurda dönüşünden sonra Basın-Yayın Kurumu ve Yeni İstanbul gazetesinde görev aldı.

"Ak Kızın Hikâyesi" adlı ilk öyküsü 1935'te Yedigün dergisinde yayımlandı. Kolay okunan romanlarıyla tanındı. Başlangıçta hareketli aşk ve serüven kitapları yazdı. 1950'den sonra ise gözlem, sanat ve çözümleme yanları ağır basan ürünler verdi.

15 Haziran 2013 tarihinde 97 yaşında hayatını kaybetmiştir. Cenazesi aile arasında yapılan sade bir törenin ardından İstanbul Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.

Ödülleri: 1977 Sedat Simavi Vakfı Edebiyat Ödülü: Üç Yirmidört Saat ile (Fazıl Hüsnü Dağlarca ile paylaştı), Orhan Kemal Roman Armağanı (1991): Kurtlar roman.

Eserleri: Roman: Sönen Alev (1938), Yaz Yağmuru (1940), Ana-Kız (1941), Kızıl Vazo (1941), Ben Vurmadım (1942), Atmaca (1944), Aşkın Doğuşu (1944), Yıldıztepe (1945), Dar Yol (1949), Kırkıncı Oda (1958), Gecenin Ucundaki Işık (1936), Güz Şarkısı (1966), Evli Bir Kadının Günlüğünden (1971), Üç Yirmidört Saat (1977), Kurtlar (1990), Deli Aşk (2002).

Öykü: Jaguar (1978), Bir Hanımefendinin Ölümü (1981), Pay Kavgası (1985), Mektup, Melahat Hanımın Düzenli Yaşamı.

Derleyen: Özgün Onat